سابقه تاسیس رشته باستانشناسی در ایران به سال 1314 شمسی و در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران بازمی‌گردد؛ با وجود این، برای نخستین بار، بنیاد گروه آموزشی باستانشناسی با سه گرایش تخصصی « دوران پیش از تاریخ»، « دوران تاریخی» و« دوران اسلامی» در کشور، پس از سال 1367 شمسی و در دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس بوده است.
علم باستان شناسی در یک تعریف جامع، پژوهش در گذشته انسان برپایه آثار بازمانده از او شامل بقایای استخوان انسان، جانوران، غذا وهرگونه ماده ای است که انسان با کارخود در آن تغییر شکل داده و یا ابزاری از آن ساخته است. به بیانی روشن تر، این رشته علمی مطالعات خود را برجوامع گذشته وتغییرات آن جوامع طی دوره های کاملا طولانی متمرکز کرده است.باستان شناسی ایران به سه دوره مطالعاتی تقسیم شده است:
- باستان شناسی دوران پیش از تاریخ ـ دوره ای که به نگارش دست نیافته ووقایع آن ثبت نشده است
- باستان شناسی دوران تاریخی ـ دوره ای که وقایع آن با نگارش (خط) ثبت شده است
- باستانشناسی دوران اسلامی ـ دوران پس از سقوط دولت ساسانی در ایران تا روزگار قاجار
که هریک از تقسیمات مذکور خود دارای زیر بخش هایی متنوع است.
باستان شناسان هدف از مطالعات شان را بازسازی شیوه های زندگی انسان وبیان اسباب تغییرات آن برپایه بقایای باستان شناختی معتبر دانسته اند. در واقع باستان شناس با طرح پرسش های منطقی وانتخاب روش های علمی درست، برای رسیدن به پاسخ آنها، در گذشته های بس دور ویا نزدیک نفوذ می کند.از این منظر، باستان شناسی، نخست تاریخ اندیشه ها، فرضیه ها وروش های نگریستن به گذشته است.
آغاز فعالیت باستان شناسی در ایران همراه با تلاش فزاینده شرق شناسان غربی در نواحی مختلف کشور و بیشتر برای دست یابی به آثار تاریخی و انباشتن موزه ها وگنجینه های خصوصی ایشان در اروپا بوده است. با آغاز شده 20 م چهره فعالیت های باستان شناسی درایران با تجربه آموختن از حاصل مطالعات باستانشناسی در غرب، از نظر روش کاوش ودسته بندی اطلاعات دگرگون شد.
استفاده از نتایج مطالعات دیگر علوم از جمله علم جغرافیا، عکس برداری هوایی، جغرافیای تاریخی، انسانی واقتصادی، به کارگرفتن گاه شماری رادیو کربن برای سن یابی آثار به دست آمده، پرتو سنجی ها و... بسیار متداول و از ملزومات پژوهش های آغازین (مطالعه پیمایش میدانی) وکاوش های علمی گردید.
چندی است كه عالمان همه علوم پذيرفته اند و اذعان مي كنند كه عصر ما عصر چندرشته اي شدن و ميان رشته اي است و نگاه تك بعدي به علوم آفاتي دارد و نقائصي كه در نگاه منشورانه و همه جانبه به علوم ازآن آفات خبري نيست. با رونق گرفتن و گسترده شدن مطالعات میان رشته ای ،علم باستان شناسی نیز میدان پژوهشهای خود را فراخ تر یافت واز علم «ژنتیک» و«استخوان شناسی» و«گیاه شناسی» گرفته تا رویکرد های نظری جدید از جمله «نشانه شناسی»، «آیکونوگرافی»، «آیکونولوژی»، «تاریخ مطالعات فرهنگی»، مباحث جاذب «کهن الگویی» یونگ وروش های متعدد آنالیز های عنصری آزمایشگاهی( طیف سنجی) چون XRF,XRD,PIXE و جز اینها که پرشمارند، بهره ها برد و می‌برد.
گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس کوشیده است، همگام با تحولات عظیم و شگرف و پرشتاب در این رشته علمی به توسعه کیفی نیز توجه ای خاص نماید و با تجدید نظر در سرفصل درس هایی که در گروه ارایه می شود، تحولی بنیادین پدید آورد.
این گروه اکنون در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی ـ با گرایش هایی که پیشتر ذکر شد ـ و 4 هیئت علمی شامل 1 استاد و 3 دانشیار به فعالیت های آموزشی و پژوهشی می پردازد.