تاریخچه گروه آموزشی مطالعات زنان در کشور و در دانشگاه تربیت مدرس
ایده اولیه برای تأسیس رشته مطالعات زنان برای اولین بار در مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان مطرح شد. کارشناسان این مؤسسه پس از شرکت در کنفرانس جهانی زنان در پکن در سال 1374 و مواجهه با مباحث مطرح شده در این کنفرانس، به این نتیجه رسیدند که شکل‌گیری چنین رشته‌ای در کشور ضرورت دارد. طرح اولیه رشته مطالعات زنان به وسیله اعضای همین مؤسسه پس از مکاتبه با دانشگاه‌های گوناگون دنیا آماده و ارائه شد و پس از اقناع مسئولین در دی ماه 1378، طرح دوره کارشناسی ارشد مطالعات زنان در شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی به تصویب رسید و سال 81-1380 برای اولین‌بار دانشجو پذیرفت. به همين منظور بر اساس رأي صادره در سيصد و هشتاد و ششمين جلسه‌ی شوراي عالي برنامه‌ريزي مورخ در 19 دی ماه 1378 طرح دوره کارشناسی‌‌‌ارشد مطالعات زنان در شورایِ عالی برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی تصویب شد و در سال تحصیلی 81-1380 اجرا شد. دانشجویان رشته مطالعات زنان ابتدا تنها امکان پذیرفته شدن در دانشگاه‌های علامه‌طباطبائی، تربیت مدرس و الزهراء را دارا بودند. دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد واحد رودهن نیز در سال 1382 دانشجو پذیرفتند و بدین‌‌ترتیب تعداد دانشگاه‌هایی که این رشته را ارائه می‌کردند، به پنج دانشگاه رسید. در سال 1383 دانشگاه شیراز و دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات و در سال 1384 نیز دانشگاه اصفهان نیز به جمع این دانشگاه‌ها پیوستند. «حقوق زن در اسلام»، «زن و خانواده» و «زن و تاریخ» سه گرایشی بودند که از ابتدا برای این رشته در نظر گرفته شدند، اما در عمل گرایش زن و تاریخ مورد استقبال قرار نگرفت. دانشگاه تربیت مدرس رشته مطالعات زنان را با گرایش «حقوق زن در اسلام» تأسیس کرد، دانشگاه تهران نیز این رشته را بدون گرایش ارائه می‌‌کرد و سایر دانشگاه‌ها نیز گرایش «زن و خانواده» را برگزیدند(رک به: بصیری،1380).
در این مصوبه، دلیل تأسیس این رشته به این صورت بیان شده‌‌است: «تربیت کارشناس در امور زنان جهت مشاوره در کلیه سطوح اجرایی کشور؛ تربیت کارشناس جهت اجرای طرح‌های مربوط به زنان در کلیه سطوح؛ تربیت کارشناس جهت سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در امور زنان و طرح مواضع کلی بینش اسلامی نسبت به زن به صورت علمی در سطح دانشگاهی». قرار بر این بود که دانش‌‌آموختگان این رشته به صورت کارشناس اجرایی، مشاور یا سیاست‌گذار در زمینه‌هایی چون: کمیسیون‌های مجلس، کمیسیون‌های زنان، خدمات مشاوره‌ای، مددکاران اجتماعی، سازمان بهزیستی، مشاوران وزراء و دفتر امور مشاوره‌‌ی زنان در وزارتخانه‌ها، سازمان تدوین کتب درسی، صدا و سیما، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، شورای‌‌عالی جوانان، سازمان‌های غیر‌‌دولتی، جراید، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، کلیه سطوح آموزش و پرورش کشور، بازپروری و زندان‌ها، شورای‌‌عالی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، مشاور حقوقی دادگاه‌ها و دفاتر حقوقی شورای فرهنگ عموعی تربیت شده و به کار گرفته شوند(فارس نیوز،1393).
در تدوین سرفصل‌‌های رشته‌‌ی مطالعات زنان ایران، زهرا شجاعي، رييس مركز امور زنان رياست جمهوري محمد خاتمی و معصومه ابتكار، معاون رييس جمهوري آن دوران، نقش داشتند و تأکید اصلی آنها بر مطالعات زنان در جهان اسلام بود که هم‌چنان با همین شکل و نزدیک به آن در دانشگاه تربیت مدرس آموزش داده می‌‌شود.... اما آن موقع به دليل حضور اساتید جامعه شناسی دانشگاه علامه‌‌ی طباطبایی، محور مطالعات زنان با گرايش خانواده تدريس شد و در دانشگاه تهران نيز تلاش شد تا بدون هيچ گرايشي مطالعات زنان تدریس شود. دانشگاه الزهرا نيز چون در مقطع كارشناسي خانواده دانشجو ميپذيرفت، همين گرايش را به كارشناسي‌ارشد منتقل كرد. بعد از گذشت زمانی کوتاه، گروه مطالعات زنان مستقل شد و اساتید و مدیران این گروه توانستند به‌‌طور مستقل به بازنگری سرفصل‌‌های دروس این رشته بپردازند. نظر اکثریت آنها این بود که دانشجوي مطالعات زنان بايد هم تاريخ اديان بخواند و هم از اسلام بداند و هم اساطير و هنر؛ و در كنار این مباحث، قدرت و آگاهی لازم برای تحليل‌‌های جامعه‌‌شناختي نیز داشته باشد و با مسائل حقوقی زنان و نظريه‌‌هاي فمنيستي معاصر هم آشنا باشد. حتي اگر رويكردی مبتني بر نقد نظريه‌‌های فمینیستی داشته باشد(شادی‌طلب،1391).
این در حالی است که در سال 1389، ابوالفضل حسنی مدیر کل دفتر گسترش وزارت علوم، از توقف صدور مجوز جدید برای ۱۲رشته علوم‌انسانی در دانشگاه‌ها خبر داد. وی اعلام کرد که محتوای برنامه‌های آموزشی موجود در ۱۲رشته با مبانی دینی هماهنگی ندارد و پایه و اساس آنها بر پایه مکاتب غربی عموما مادی تنظیم شده و نیاز است که محتوا و متون درسی این رشته‌ها با توجه به مبانی عقیدتی دینی و بومی بازنگری شود. مطالعات زنان نیز از جمله رشته‌هایی معرفی شد که نیاز به بازبینی دارد(مهرخانه،1393).
به رغم همه این مسائل، شوراي برنامه‌ريزي آموزش عالي در هفتصد و پنجاه و ششمين جلسه مورخ 11/2/89 خود برنامه آموزشي دوره دكتري رشته مطالعات زنان گرايش حقوق زن در اسلام را مصوب نمود. و دانشگاه تربیت مدرس از سال 1390 در این رشته اقدام به جذب دانشجو در مقطع دکتری نمود
رسالت و هدف‌های گروه آموزشی در اولین سرفصل مصوب
الف) اهداف آموزشی:
- معرفي شاْن و نقش زن در جهان هستي از ديدگاه اسلام،
- تربیت نيروي انساني متخصص در جهت آموزش و پژوهش در امور زنان
- تربيت نيروي انساني جهت سياست‌گذاري مطلوب در سطوح برنامه‌ريزي كشور
- تقويت بينش علمي نسبت به مسئله زن جهت اصلاح نگرش‌هاي اجتماعي و فرهنگي
ب) اهداف پژوهشی
- ایجاد زمینه برای فعالیت‌های پژوهشی در کنار فعالیت‌های آموزشی به منظور بهبود و رشد کیفیت پایان‌نامه‌های دانشجویی
- آسیب‌شناسی و ارائه راه‌حل برای مسائل زنان در حوزه حقوق، جامعه‌شناسی و روانشناسی
- دستیابی به شاخصه‌های ارزیابی و تصمیم‌گیری در حل معضلات زنان در سطح توسعه پایدار
- ایجاد ارتباط میان پایان‌نامه‌های دانشجویی در دو سطح کارشناسی ارشد و دکتری به منظور دستیابی به انسجام طرح‌های پژوهشی در سطح ملی
ج)عرضه خدمات تخصصی
- تربيت كارشناس در امور زنان و خانواده جهت مشاوره در كليه سطوح اجرايي كشور
- تربيت كارشناس جهت اجراي طرح‌هاي مربوط به زنان و خانواده در كليه‌ی سطوح
- تربيت كارشناس جهت سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي در امور زنان و خانواده
- طرح مواضع كلي بينش اسلامي نسبت به زن و خانواده به صورت علمي در سطح دانشگاهي براي اولين بار در ايران و جهان
- انجام پژوهش‌های کاربردی- بنیادی در حوزه زنان و خانواده
ضرورت و اهمیت دوره مطالعات زنان گرایش حقوق زن در اسلام
خانواده به عنوان مهم‌ترین و پایدارترین تشکل و گروه اجتماعی نقش بسزایی در جامعه و توسعه آن دارد. شناخت دقیق حقوق و مسئولیت‌های اعضای خانواده اسلامی که زن (به عنوان همسر و مادر) نقش اساسی در آن دارد، تا در جهت تربیت برنامه‌ریزان و سیاستگذاران آینده زمینه تقویت جایگاه زن و خانواده قدم‌هایی برداشته شود. از آن‌جا که "حقوق زن در اسلام" در کشورهای اسلامی مطرح است، در مجامع علمی و پژوهشی کشورهای غیر اسلامی نیز مورد بحث و بررسی جدی است. از این رو ضرورت دارد این موضوع مورد توجه جدی قرار گیرد و ابعاد مختلف آن بررسی شود. بر این اساس بر اندیشمندان و اربابان تفکر به ویژه مراکز آموزش دانشگاهی لازم است که در جهت تحکیم و تثبیت بنای خانواده کوشش نموده و با استمداد از خبرگان این عرصه جهت تأمین این اهداف برنامه ریزی صحیحی بر پایه تفکرات دینی و هویت ملی ارایه نمایند
اهداف دوره کارشناسی ارشد و دکتری مطالعات زنان گرایش حقوق زن در اسلام
- درک دیدگاه‌های اسلام درباره زن و خانواده بر پایه منابع اصیل در جهت تبیین مبانی اندیشه دینی و طرح نظام حقوقی اسلام،
- دفاع از اسلام در برابر پرسش ها و شبهات مطرح درباره زن و خانواده با استناد به منابع دینی و علوم روز،
- ارتقا و توسعه پژوهش در مسایل زن و خانواده با مطالعات عمیق اسلامی،
- نقد و بررسی نظریه‌ها و مکاتب،
- تولید علم بومی در حوزه مطالعات زنان، ارتقا جایگاه زنان و خانواده در جامعه بر اساس تعلیمات اسلامی،
- زمینه‌سازی برای تربیت نظریه‌پردازان و کارشناسان متعهد جهت سیاست‌گذاری مطلوب در سطوح مختلف برنامه‌ریزی کشور.
طول دوره كارشناسي ارشد
دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته مطالعات زنان پنج نیمسال تحصیلی است.
طول دوره دکتری
دوره دکتری ناپیوسته مطالعات زنان هشت نیمسال تحصیلی است.
تعداد و نام گروه‌های آموزشی مشابه در کشور
| ردیف | نام گروه |
|---|---|
| 1 | دانشگاه تربیت مدرس |
| 2 | دانشگاه الزهرا - تهران |
| 3 | دانشگاه علامه طباطبایی |
| 4 | دانشگاه خوارزمي |
| 5 | دانشگاه اصفهان |
| 6 | دانشگاه شیراز |
| 7 | دانشگاه الزهرا – شعبه ارومیه |
| 8 | دانشگاه شهيد باهنر – كرمان |
| 9 | دانشگاه شهيد مدني آذربايجان – تبريز |
| 10 | دانشگاه غيرانتفاعي اديان و مذاهب - قم |
بر اساس داده‌های جدول شماره(1)، در حال حاضر تعداد ده گروه آموزشی برای رشته مطالعات زنان در دانشگاه‌های دولتی وجود دارد. این درحالی است که دوره دکتری رشته مطالعات زنان تنها در دو دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه غيرانتفاعي اديان و مذاهب – قم، پذیرش دانشجو دارد.
همچنین، در حال حاضر (سال 1395) رشته مطالعات زنان در گرایش زن و خانواده در واحدهای آشتیان، الکترونیک، بافت، تهران جنوب، تهران شرق، تهران مرکز، رودهن و علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و رشته مطالعات زنان در گرایش حقوق زن در اسلام در واحدهای آشتیان، بابل، تهران غرب، گرمسار و علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی دانشجو می‌پذیرد.
گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس
- گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس به عنوان اولین گروه مطالعات زنان در سال 1380 به همت مرحوم جناب آقای دکتر صادق آیینه‌وند تاسیس شد.
- مدیریت گروه مطالعات زنان از ابتدا تاسیس این رشته در سال 1380 تا سال 1381 به مدت 7 ماه سركار خانم دكتر نهله غروي بوده است.
- مدیریت گروه مطالعات زنان از 1381 تا 1384 سال به عهده سرکار خانم دکتر کبری روشنفکر بوده است.
- مدیریت گروه مطالعات زنان از سال 1384 تا سال 1394 به عهده سرکار خانم دکتر نهله غروی نائینی بوده است.
- در حال حاضر مدیریت گروه مطالعات زنان را سرکار خانم دکتر کبری روشنفکر برعهده دارند.
- این گروه در سال 1390 برای اولین بار در تنها دانشگاه دولتی دانشگاه تربیت مدرس، دانشجویان را در مقطع دکتری رشته مطالعات زنان پذیرش کرد. در این سال رشته مطالعات زنان زیر مجموعه گروه علوم اجتماعی قرار داشت.